NIETS IS WEERBARSTIGER DAN DE BIJSTAND-WERKELIJKHEID

‘Het gaat er om mensen perspectief op werk te bieden. Maar dat is niet gemakkelijk. De uitstroom uit de bijstand naar werk is al bijna veertig jaar tussen de vijf en vijftien procent. Het heeft geen zin te roepen dat je dat percentage even zult verdubbelen. Er is wel altijd bemiddeling mogelijk, maar het is een structureel probleem om mensen uit de bijstand te matchen. Daar moet je hard voor werken.’ Laten we eens eerlijk zijn over de bijstand-werkeeijkheid

Ronald Dekker is een Rotterdamse arbeidseconoom en werkzaam als onderzoeker aan de Universiteit van Tilburg. Hij geeft op de tafel met beide handen denkbeeldige vakken aan. ‘Er is geld te verdienen met bemiddeling op de arbeidsmarkt. Aan de bovenkant heb je de headhunters, daaronder functioneren de Monsterboards van deze wereld en dan krijg je de uitzendbureaus. Als er krapte is op de arbeidsmarkt bestrijken die laatsten een heel groot deel van de onderkant. Maar in tijden van toenemende werkloosheid, zoals nu, is de rol van de overheid nog onontbeerlijker dan anders.’

Dekker ziet de rol van de overheid echter kleiner worden. Bij het UWV verdwijnt de helft van het personeel en de gemeente Rotterdam moet ook zwaar bezuinigen, waarbij de sociale dienst niet buiten schot blijft. De budgetten voor reïntegratie zijn verschrompeld, scholing wordt alleen nog vergoed als een werkgever de werkzoekende zeker in dienst neemt en de dienstverlening beperkt

zich steeds meer tot het digitaal verstrekken van vacatures. De gemeente Rotterdam is binnen verschillende bedrijfstakken, zoals de tuinbouw, de zorg en de haven actief op zoek naar vacatures en stelt zich op als dienstverlener naar werkgevers die hun behoefte aan personeel met bijstanders wil vervullen. De resultaten van dat beleid, hoe positief ook voor mensen die aan de slag kunnen, leiden echter niet tot een scherpe afname van het aantal bijstandsgerechtigden.

Een derde deel stroom uit

Bij alle negatieve publicaties over de bijstand en de mensen die er gebruik van maken, wekt het misschien wel verbazing dat landelijk gezien jaarlijks 100.000 van de 310.000 bijstanders de uitkering verlaten. Van die 100.000 stroomt dertig procent uit naar werk. De rest begint een opleiding, verhuist, krijgt een relatie of wordt 65 en gaat over naar de AOW. Divosa, de gezamenlijke directeuren van sociale diensten, meldde onlangs met gepaste tevredenheid dat het percentage bijstanders dat naar werk uitstroomde was gestegen van acht naar negen procent.

Dit percentage ziet er niet indrukwekkend uit. Het lijkt wel of bij de sociale diensten in Nederland een stel koekenbakkers werkt. Een promotieonderzoek van Arjen Edzes aan de Rijksuniversiteit van Groningen laat echter een heel ander beeld zien. Hij vergeleek de resultaten van alle gemeenten over een periode van liefst tien jaar. Daaruit bleek niet alleen dat zij veel efficiënter zijn gaan werken, maar ook dat zij in die periode van elkaar leerden en nu ongeveer dezelfde prestaties leveren. Edzes denkt dan ook dat de gemeenten met de huidige mogelijkheden niet veel meer kunnen bereiken.

Bezuigingstrucs

Sinds 2004 zijn de gemeenten financieel verantwoordelijk voor de bijstand. Voordat zij die verantwoordelijkheid kregen toegewezen door de toenmalige staatssecretaris van Sociale Zaken Mark Rutte, bezuinigde hij nog even snel 150 miljoen op het budget. De afgelopen drie jaar moesten de gezamenlijke gemeenten een miljard euro uit eigen middelen bijpassen. Alleen omdat de bijdrage van het Rijk tekort schoot. De huidige staatssecretaris van Sociale Zaken Paul de Krom, ook VVD, wilde met de Wet Werken Naar Vermogen (WWNV) de truc van Rutte op een veel grotere schaal herhalen. Door de val van het kabinet is zijn voornemen in de koelkast geplaatst.

Ronald Dekker over de WWNV: ‘Het is een goed idee om de bijstand, de Wajong en de sociale werkvoorziening in één regeling te stoppen, maar als je met de invoering van de wet tegelijk twee miljard bezuinigt, dan gaat zo’n verhaal niet werken.’ Ook Arjen Edzes ziet de bui hangen; hij vreest dat ‘gemeenten worden opgezadeld met reïntegratievraagstukken en een financiële last waar geen realistisch instrumentarium tegenover staat.’

Groei economie bepaalt uitstroom

Uit zijn onderzoek blijkt dat het aantal bijstanders flink daalde als de economie sterk groeide. Dat zal niemand verbazen. Maar het maakt ook duidelijk dat de invloed van de gemeenten op de regionale arbeidsmarkt niet heel groot is. Zeker nu de middelen voor scholing en reïntegratie zijn verminderd.

De WWNV van De Krom zette vooral in op loondispensatie voor de werkgever. De werkgever betaalt een werkloze naar wat hij presteert en de gemeente vult dit bedrag aan tot het minimumloon. De Leidse econoom Kees Goudswaard verwachtte dat loondispensatie vooral tot gesteggel tussen gemeenten en werkgevers zou leiden over het prestatieniveau. Bovendien heeft het geen zin iemand voor een werkgever goedkoop te maken als diegene niet geschikt is voor het beschikbare werk. Ook Ronald Dekker is geen groot voorstander van loondispensatie: ‘Ik zie vooral een grote nieuwe bureaucratie ontstaan van zogenaamde deskundigen die het prestatieniveau gaat vaststellen.’

Hoewel er geen reden is bij de pakken neer te gaan zitten –de arbeidsmarkt gaat niet op slot schrijft het UWV- ziet de nabije toekomst er niet geweldig rooskleurig uit. In zijn vooruitblik voor 2012-2013 verwacht het UWV (Uitvoeringsinstituut

Werknemersverzekeringen) voor de Rijnmond over het geheel gezien een teruggang in de werkgelegenheid en in de vacatures. In de jaren daarna voorziet het een bescheiden groei als de problemen rond de euro tenminste niet uit de hand lopen. Een duidelijke groei is er alleen in de zorg, de grootste werkgever van Rotterdam, en in mindere mate in de dienstverlening.

Steeds meer flexwerk

Als het een bijstander al lukt om werk te vinden, is dat in driekwart van de gevallen een tijdelijke baan. Ronald Dekker schreef vorig jaar een artikel over flexibele arbeid op het vooraanstaande economenblog Me Judice. ‘Bedrijven kiezen steeds vaker uit pure kostenoverwegingen voor flexconstructies. (…) De vakbonden ageren terecht tegen flexibilisering die puur is ingegeven door kostenbesparing. Nog los van de slechte arbeidsvoorwaarden is ook het perspectief voor de betrokken medewerkers op doorstroom naar vast werk met betere voorwaarden buitengewoon gering of zelfs afwezig. (…) Recent onderzoek laat zien dat werkzekerheid voor tijdelijke werknemers (…) aanzienlijk gedaald is de laatste tien jaar, en ook al voor de crisis.’

Divosa heeft een nieuwe term uitgevonden: de draaideur-wwb-er. Dit is een bijstander die na een flexbaan noodgedwongen steeds weer terugkeert in de uitkering. ‘Het is een uitdaging voor de overheid’, meent Ronald Dekker, ‘om een stabiele relatie met de arbeidsmarkt te creëren voor de mensen die op deze vormen van arbeid zijn aangewezen.’ Hij pleit voor samenwerking tussen overheid en werkgevers in detacheringsbedrijven waarin de ondernemers risicodragend deelnemen. ‘Nu rust het risico op de schouders van de mensen met een uitkering die dat risico niet kunnen dragen, waardoor het via de uitkering terecht komt bij de overheid.’